Zrozumieć liturgię 04: Mszał rzymski

Konferencje wtorkowe głoszone przez ks. dr. Kamila E. Duszka, Moderatora Diecezjalnego Ruchu Światło-Życie na kanale YT Góra Moria

Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus. Stęskniliście się za mną? Kochani, witam was serdecznie na kanale Góra Moria. Wprowadź swoje życie w ruch. Ja nazywam się ksiądz Kamil, a to jest kanał ruchu Światło-Życie w diecezji siedleckiej. Przed nami kolejna część serii Zrozumieć Liturgię. Dalej sięgamy do źródeł. Dziś przyjrzymy się Mszałowi Rzymskiemu, czyli przed nami Mszał Rzymski Pawła VI. Krótko i konkretnie. Tak się postaram. Lecimy!

Dla wielu z was zapewne jest to jedna z najbardziej tajemniczych ksiąg, jakie ukazały się waszym oczom. No bo spoglądasz na mszy na ołtarz i widzisz kapłana, który pobożnie celebruje liturgię i patrzysz, a on przekłada jakieś wstążki, to czerwoną, to białą, to niebieską, to czegoś znowu szuka, to czegoś znaleźć nie może i myślisz sobie zapewne, cóż to za księga? Czy nie mógłby mieć wszystkiego po kolei wydrukowanego albo po prostu odpalić sobie jakiegoś PDF-a na tablecie czy innym e-booku, byłoby mu łatwiej. Co to za księga?

Ta księga to oczywiście  Mszał Rzymski Pawła VI i trochę sobie żartuję, bo założę się, że każdy z Was wie, jak ta księga się nazywa, ale chciałbym, żebyśmy dzisiaj do niej sięgnęli, zobaczyli, co w tym mszale się znajduje, jaka jest jego struktura i jakie jest jego znaczenie. Kochani, mszał nie jest czymś, co towarzyszy chrześcijaństwu od początku. Mówiłem już o tym, że w starożytności sprawowano liturgię, a nie było jeszcze ksiąg liturgicznych, ani nawet przepisów liturgicznych. To się potem oczywiście zmieniło i pierwszy mszał,  Mszał Rzymski, został opracowany dopiero w XVI wieku za sprawą papieża Piusa V, to było już po Soborze Trydenckim w 1570 roku. Pius V napisał taką bullę Quo primum, którą powołał do życia, jeżeli tak można powiedzieć, do istnienia, o lepiej,  Mszał Rzymski, który był w zasadzie tak naprawdę kompilacją kilku innych ksiąg liturgicznych, przede wszystkim sakramentarza, czyli księgi, która zawierała teksty mówiące o tym, jak sprawować sakramenty, także mszał składał się z lekcjonarza, czyli z księgi zawierającej czytania mszalne. Dzisiaj znowu mamy lekcjonarz. Przed Soborem Trydenckim czytania były czytane przez księdza, przez kapłana lub przez diakona z mszału. Dzisiaj mamy z powrotem oddzielną księgę, ale wtedy mszał to był, ten sakramentarz, lekcjonarz, też graduał, czyli teksty, które służyły do śpiewania, chorał na przykład, no i jeszcze Ordo Romanii. Więc mszał był tak naprawdę na początku kompilacją pewnych innych ksiąg liturgicznych, po to, żeby kapłan mógł mieć wszystko w jednym miejscu i żeby mógł w piękny, pobożny i godziwy sposób sprawować liturgię świętą.

Oczywiście ten Mszał Piusa V potem był wielokrotnie wydawany na nowo, poprawiany, były nowe edycje, wydania. Dzisiaj my korzystamy już z innego rodzaju mszału, bo to jest mszał posoborowy. Po Soborze Watykańskim II papież Paweł VI zarządził, aby został wydany nowy  Mszał Rzymski, który jest właśnie nazywany od imienia tego papieża Pawła. Jest to  Mszał Rzymski Pawła VI. I tak wygląda ta księga.

Na początek myślę, że ważne żeby podkreślić, że wszystko to co się znajduje w mszale dzieli się na dwa rodzaje tekstów. Uwaga na teksty czerwone i czarne, na rubryki i na nigryki. Ha! Rubryki od łacińskiego słowa «ruber», czyli czerwony oraz nigryki od łacińskiego słowa «niger», czyli czarny. To, co jest napisane na czarno, czyli nigryki, są to teksty, które przewodniczący liturgii po prostu czyta lub śpiewa. To, co jest napisane na czerwono, rubryki, są to informacje, których się nie czyta na głos podczas liturgii, ale są to informacje, które mówią o tym, jak powinna być sprawowana liturgia, w jaki sposób, ile razy, nie wiem, powinien się kapłan ukłonić, chociaż nie zawsze jest to określone, ale na przykład dużo jest informacji, szczególnie przy tekstach o Wigilii Paschalnej albo chociażby nawet mamy tutaj, zaraz Wam pokażę, o, obrzędy mszy świętej z ludem, jest wejście i tutaj po prostu te teksty napisane na czerwono mówią, jak to wszystko powinno przebiegać, więc to już jest w mszale, posłuchajcie.

„Gdy lud się zgromadzi, kapłan z usługującymi, ubrani w szaty liturgiczne, udają się do ołtarza w następującym porządku. Ministrant z dymiącą kadzielnicą, ministranci niosący świeczki”

i tak dalej. Wszystko jest tutaj określone, a jeśli nie tutaj, to jest określone w takim dokumencie, który nazywa się Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego i ciekawostka, może nie każdy wie, że Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego znajduje się na samym początku Mszału, czyli Mszał rozpoczyna się od Ogólnego Wprowadzenia do Mszału Rzymskiego, ale ten OWMR, bo tak też ten dokument nazywamy, często jest wydawany oddzielnie i my omówimy sobie Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego na naszej kolejnej konferencji. Dobrze, a co znajduje się w mszale już po tym Ogólnym Wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego? Co tam jest? Jaka jest jego struktura? Dlaczego właśnie są te wstążki?

Może krótko o tym powiem, króciutko. Na początku mamy po prostu tak zwane formularze mszalne w roku liturgicznym, czyli te teksty, które są używane na mszach świętych w zależności od tego, czy jest Adwent, czy jest Wielki Post, czy jest okres zwykły. Tu akurat mam wstążkę zaznaczoną na trzeciej niedzieli zwykłej i czwartej i są to teksty, którymi kapłan modli się przewodnicząc liturgii przez cały czwarty tydzień okresu zwykłego, chociażby, a tutaj przez cały trzeci tydzień okresu zwykłego. Ale też możemy sięgnąć, o na przykład tu mamy okres Wielkanocy, są na przykład teksty Wigilii Paschalnej.

Po tych formularzach roku liturgicznego są po prostu obrzędy mszy świętej. Na przykład tutaj otworzyłem błękitną wstążkę na trzeciej modlitwie eucharystycznej. Obrzędy mszy świętej, czyli po prostu obrzędy wstępne, liturgia słowa, liturgia eucharystyczna, obrzędy zakończenia. Czyli po kolei to, w jaki sposób jest sprawowana liturgia i teksty liturgiczne, których można używać do sprawowania liturgii. Oczywiście zgodnie z tym, jaki jest okres liturgiczny i na co przepisy liturgiczne pozwalają.

Potem następują formularze mszy o świętych. Czyli na przykład, jeżeli mamy święto świętych biskupów Tymoteusza i Tytusa, świętego Tomasza z Akwinu, było niedawno, to trzeba tego szukać właśnie tutaj na końcu. Są tu święta. Oczywiście związane ze świętymi. Potem mamy także msze wotywne, czy pewne msze wspólne, na przykład msza o pasterzach. A na końcu, kochani, mamy jeszcze różne dodatki, chociażby melodie mszalne, alfabetyczny skorowidz dni liturgicznych. Ale też potem, potem, na samym końcu, proszę bardzo, mamy tekst łaciński mszy świętej. Więc też na podstawie tego mszału można sprawować liturgię świętą po łacinie. Oczywiście będzie to liturgia według formy zwyczajnej rytu rzymskiego, czyli nie będzie to tak zwana msza trydencka, którą odprawia się z innego mszału, ale mszę tą posoborową, czyli w formie zwyczajnej rytu rzymskiego, można sprawować także po łacinie, korzystając po prostu z tego mszału Pawła VI.

Zachęcam, żeby, jeżeli taką macie możliwość, przejrzeć sobie kiedyś na spokojnie Mszał, zobaczyć jak on wygląda, co właśnie kryje się za tymi wstążkami, jak to wszystko się prezentuje. I też warto wiedzieć o tym, że właśnie tu w Mszale możemy znaleźć podstawowe informacje o tym, jak powinna przebiegać liturgia, na przykład jak powinna być uformowana procesja wejścia. Więc tu już w mszale, w tych rubrykach mamy takie podstawowe i ważne informacje na temat kształtu liturgii, które też potem możemy znaleźć w Ogólnym Wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego, czy w innych dokumentach Kościoła.

Dziękuję Wam za uwagę i za cierpliwość. Dzisiaj na tym kończymy. Na kolejnej konferencji przyjrzymy się właśnie Ogólnemu Wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego, a potem już będziemy zagłębiali teologię, znaczenie i obrzędy mszy świętej.

Dziękuję Wam. Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus.